Aanwijskaart Levensvragen – Hulpmiddel bij communicatie

In mijn werk als geestelijk verzorger in de ouderenzorg merkte ik dat de dieperliggende thema’s vaak moeilijk aan bod kwamen in gesprek met mensen met een spraakstoornis of spraakbeperking. Ons taalgebruik zit vol met metaforen, met symbolische taal als we proberen een ander duidelijk te maken hoe het echt met ons gaat en wat er belangrijk is, op dit moment in het leven. Daarvoor blijken de bestaande pictokaarten niet toereikend.

In een gesprek dat ik had met een cliënt met afasie, uitte hij zijn frustratie over het niet duidelijk kunnen maken wat zijn gevoel was. Wat was zijn hoop, zijn verdriet, wat speelde er in zijn leven nu? En niet alleen bij deze meneer, bij veel van onze zorgcontacten gaat het juist over de lastiger bespreekbare zaken als de zin van je leven, hoe je het volhoudt, wie je tot steun zijn. Over zingeving dus. Het werd dus hoog tijd voor het uitwerken van een nieuw communicatiemiddel. Dit werd een aanwijskaart waarin vier levensthema’s met behulp van pictogrammen besproken kunnen worden.

De aanwijskaart Levensvragen is inmiddels met veel enthousiasme ontvangen en ingezet. Niet alleen door collega-geestelijk verzorgers, maar door mensen van allerlei disciplines en doelgroepen binnen de zorg, variërend van jeugdzorg tot ouderenzorg, mensen met dementie, hersenletsel en verstandelijke beperkingen. Er is voor deze kaart gebruikgemaakt van bestaande pictogrammen, die door sommigen als wat kinderlijk werden gezien. Dus de suggestie om het mooier vorm te geven en er wellicht een e-versie er van te maken, wordt nog verder uitgedacht.

De kaart wordt als waardevol ervaren om “niet alleen […] de patiënt/cliënt een stem te geven, maar ook voor de hulpverlener zelf is het een handige tool om zingevingsvragen bespreekbaar te maken”, zoals een medewerker in de verstandelijk gehandicaptenzorg opmerkte.

Niet alleen bij mensen met afasie, ook bij mensen die hun spraakvermogen verliezen als gevolg van een ziekte of aandoening, blijkt de kaart een bron van waardevol contact. In de afgelopen maanden waren de bewoners van de verpleeghuisafdeling voor mensen met de ziekte van Parkinson – net als elders – verstoken van bezoek. De geestelijk verzorger was gevraagd om in gesprek te gaan met een bewoner, die erg leed onder deze eenzaamheid. Deze meneer was altijd erg op gezelschap en gezelligheid gericht en liet zich doorgaans van zijn vrolijke kant zien. Hij kan zich door de ziekte niet meer verstaanbaar uiten dus hebben we met de aanwijskaart gepraat over wat voor hem het belangrijkst was. En ook wie hij het meest miste en om zich heen zou willen hebben. Bij het aanwijzen van de familie kwamen de tranen los. Hij toonde de foto’s van de kinderen en kleinkinderen en wees ten slotte de afbeelding van de duif aan: ‘Ik ben hoopvol. Hoopvol dat ik ze gauw weer kan omhelzen.’

Op de revalidatieafdeling voor COPD-patiënten was een oudere dame opgenomen die door haar longaandoening nauwelijks stemvolume noch de energie had om lang te praten. Omdat ze op het punt stond naar het hospice te verhuizen, had de arts aan mevrouw voorgesteld in gesprek te gaan over deze moeilijke beslissing. Met behulp van de kaart spraken we over haar zorgen, haar verdriet en haar wensen. Ze keek lang naar het plaatje ’thuis zijn’ en ‘ziekenhuis’ en wees op de emotie ‘bang zijn’. Langzaam maar zeker maakte ze duidelijk dat ze altijd thuis had willen sterven, maar dat de steeds terugkerende ziekenhuisopnames haar bang hadden gemaakt. Naar het hospice gaan, was nu geruststellend voor haar. Maar het was ook verdrietig, want zo had het niet moeten gaan. Na afloop van ons gesprek heb ik haar familie de kaart gegeven, die hem later nog veelvuldig gebruikt heeft om haar laatste wensen te kunnen begrijpen en vervullen.

Inmiddels is de kaart ook gebruikt bij mensen met niet-aangeboren hersenletsel (NAH) en staat hij op de site van het hersenletselteam Utrecht. Bij Stichting Groenhuysen is het opgenomen in het Kwaliteitshandboek. Met de eerste ‘proefpersoon’, de meneer met afasie, zijn nadien nog veel waardevolle gesprekken geweest, met behulp van de aanwijskaart. Dat waren gesprekken die de belangrijke levensthema’s letterlijk op de kaart kunnen zetten.

De levensvragenkaart is te downloaden op https://​www.​zingevingopdekaa​rt.​nl/​ en https://​www.​zorgenzin.​nl/​aandacht/​.